22 Mart Dünya Su Günü
Dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 50’si şiddetli su kıtlığı yaşıyor
Türkiye suyunu korumazsa, gelecekte geri dönüşü olmayan bir krizle karşı karşıya kalabilir
Suyun kıymetine dikkat çekmek, su kaynaklarının korunması konusunda farkındalık yaratmak için her yıl 22 Mart, Dünya Su Günü olarak anılıyor ve toplumu bilinçlendirme çalışmaları gerçekleştiriliyor. İstinye Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bestami Özkaya, dünyada giderek artan su kriziyle ilgili görüşlerini paylaşarak alınması gereken tedbirlerle ilgili ihtarlarda bulundu. Özkaya’nın verdiği bilgilere nazaran, dünya üzerinde 2.2 milyar insan hala inançlı içme suyuna erişemiyor. Özkaya, su tasarrufunun bireylerden hükümetlere kadar herkesin sorumluluğunda olduğunu belirterek su tasarrufu konusunda alınabilecek tedbirleri sıraladı. Türkiye’nin su datalarıyla ilgili de bilgi veren Özkaya, “Suyumuzu korumazsak, gelecekte geri dönüşü olmayan bir krizle karşı karşıya kalabiliriz” diyerek bu mevzuya dikkat çekti.
Birleşmiş Milletler (BM) tarafından ilan edilen Dünya Su Günü her yıl 22 Mart’ta su ile ilgili farkındalık çalışmaları yapılarak anılıyor. İnsanlığın en kıymetli kaynaklarından biri olan su, iklim kriziyle birlikte giderek daha da kıymet kazanıyor. Su kaynaklarını korumak, hakikat kullanım ve tasarruf tedbirleriyle mümkün. “Dünya, insanlığın sorumsuz üretim ve tüketim alışkanlıkları nedeniyle geri dönüşü olmayan bir eşiğe yaklaşıyor” diyen İstinye Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bestami Özkaya, bilim insanlarının artık yeni bir jeolojik çağa girdiğimizi belirttiğini söylüyor: ‘Antroposen Çağı’ ya da öteki bir sözle ‘İnsan Çağı’. Bu çağ, insan faaliyetlerinin gezegen üzerinde kalıcı ve yıkıcı tesirler bıraktığı bir devri temsil ediyor. Pekala, insanın tabiat üzerindeki bu hakimiyeti nasıl bir geleceğe yol açıyor? Su krizi, Antroposen Çağı’nın neresinde duruyor? Dünyadaki su kaynaklarının mevcut durumu nedir? Pak su kaynaklarını korumak neden bu kadar kıymetli? Su tasarrufu için neler yapılabilir? Prof. Dr. Bestami Özkaya, 22 Mart Dünya Su Günü vesilesiyle suyun ehemmiyetini ve su kaynaklarını korumak için yapılması gerekenleri anlattı.
1 milyar insan hala inançlı içme suyuna erişemiyor
Dünyadaki su meselesiyle ilgili çarpıcı bilgiler veren Prof. Dr. Bestami Özkaya, şunları söyledi:
“UNDP’nin 2020 yılında yayınladığı 30. İnsani Gelişme Raporu, bu gerçeği çarpıcı datalarla ortaya koyarken, çevresel ögeleri birinci sefer insani gelişmenin bir kesimi olarak ele alıyor. Raporda, insanın tabiatın sistemine uymak yerine kendi nizamını oluşturduğu ve bunun sonucunda doğal kaynakların kendini yenileme kapasitesini aştığı vurgulanıyor. Buna nazaran, dünya nüfusunun süratle artması ve iklim değişikliğinin tesirleri, su kaynaklarını önemli biçimde tehdit ediyor. 2.2 milyar insan hala inançlı içme suyuna erişemiyor. Bu, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 28’ine denk geliyor. 3.5 milyar insan inançlı formda yönetilen sanitasyon hizmetlerinden mahrum. Dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 50’si şiddetli su kıtlığı yaşıyor. Dünya ırmak havzalarının yüzde 20’si, iklim değişikliğine bağlı olarak yüzey sularında süratli değişimler yaşıyor. Bu, sel ve kuraklık olaylarının artmasına neden oluyor. Son 50 yılda buzulların kütlesi rekor seviyede azaldı. Bu durum, tatlı su kaynaklarının geleceği için büyük bir tehdit oluşturuyor. Suyla ilgili afetler, afetlerden etkilenen insanların yüzde 90’ından fazlasını ve altyapı kayıplarının yüzde 95’ini etkiliyor. Bu bilgiler, su kaynaklarının ne kadar kritik bir durumda olduğunu gözler önüne seriyor. COP29 Deklarasyonu, bu sıkıntılara dikkat çekerek, suyun iklim değişikliğiyle çabada merkezi bir role sahip olduğunu vurguluyor.”
Sulak alanların yüzde 85’i son 300 yılda yok oldu
Temiz su kaynaklarını korumanının pek çok kıymetli nedeni olduğunun altını çizen Prof. Dr. Özkaya, “Temiz su kaynakları hem insan sıhhati hem de ekosistemlerin devamlılığı için hayati kıymete sahip. İnançlı içme suyuna erişim, temel bir insan hakkıdır. Kirli su, kolera, tifo ve öteki bulaşıcı hastalıkların yayılmasına neden olur. Her yıl 485.000 kişi, kirli su kaynaklı hastalıklar nedeniyle hayatını kaybediyor. Ekosistemlerin korunması açısından da su kaynaklarını korumak değerli. Su kaynakları, tatlı su ve deniz ekosistemlerinin devamlılığı için kritik değere sahiptir. Su kirliliği ve çok kullanım, biyolojik çeşitliliği tehdit ediyor. Örneğin, sulak alanların yüzde 85’i son 300 yılda yok oldu. Su, tarımın temelidir. Dünya genelinde tarım, toplam su kullanımının yüzde 70’ini oluşturuyor. Su kıtlığı, besin üretimini direkt etkileyerek açlık ve yetersiz beslenme riskini artırıyor. Su, güç üretimi, sanayi ve turizm üzere kesimler için vazgeçilmez bir kaynaktır. Su kıtlığı, ekonomik büyümeyi engelleyebilir ve yoksulluğu artırabilir. COP29 Deklarasyonu, su kaynaklarının korunmasının iklim değişikliğiyle gayrette hem ahenk hem de azaltım açısından kritik olduğunu vurguluyor” dedi.
Havzalarda su kaynakları, kendini yenileme kapasitesini aşmış durumda
Türkiye’deki su durumunu da kıymetlendiren Özkaya, “Ülkemiz, artan nüfus ve iklim değişikliği tesirleriyle birlikte önemli bir su kriziyle karşı karşıya. Kişi başına düşen kullanılabilir su ölçüsünün 2030’da 1.200 metreküpe, 2050’de ise 1.069 metreküpe düşmesi bekleniyor. Bu sayılar, Türkiye’yi su kıtlığı yaşayan bir ülke pozisyonuna getiriyor. Irmak havzalarına bakıldığında, 25 havzadan yalnızca dokuzunda su gerilimi bulunmuyor. Dört havza kesin kıtlık riski altındayken, beş havzada su düzeyi kıtlık seviyesinde ve yedi havzada su gerilimi yaşanıyor. Bilhassa Marmara, Gediz ve Büyük Menderes üzere havzalarda su kaynakları, kendini yenileme kapasitesini aşmış durumda” dedi.
Su kirliliği de önemli bir sorun haline geldi
Su kirliliğinin önemli bir sorun haline geldiğini vurgulayan Özkaya, şunları söyledi:
“Tarım, sanayi ve kentleşmenin ağır olduğu bölgelerde su kirliliği de önemli bir sorun haline geldi. Eğirdir Gölü, Tuz Gölü ve Gediz Deltası üzere sulak alanlar kirlilik tehdidi altında. Su kaynaklarının korunması ve verimli kullanımı için hemen çağdaş sulama usullerine geçiş, atık su geri kazanımı ve tabiat temelli tahlillerin hayata geçirilmesi gerekiyor. Türkiye’de tatlı suyun yüzde 73’ü tarımda kullanılıyor, lakin yaygın olarak uygulanan salma sulama formülü, suyun verimsiz kullanımına ve toprak erozyonuna neden oluyor. Çağdaş sulama sistemlerine geçiş, su tasarrufu sağlarken ziraî verimliliği de artırabilir. Sanayi ve kentsel alanlarda ise atık su geri kazanım projeleri ve su kayıplarının önlenmesi büyük ehemmiyet taşıyor. Bilhassa yağmur suyu hasadı üzere tabiat temelli tahliller, su kaynaklarını çeşitlendirerek kuraklık riskine karşı tesirli bir muhafaza sağlayabilir. Türkiye, su siyasetlerinde ıslahata giderek havza bazlı idare planları ve Su Şurası kararlarıyla adımlar atmaktadır. Fakat hedeflenen sürdürülebilir su idaresine ulaşmak için daha fazla gayret gerekiyor. Suyumuzu korumazsak, gelecekte geri dönüşü olmayan bir krizle karşı karşıya kalabiliriz.”
Su tasarrufu yapılmazsa sıhhatle, iktisatla ilgili meseleler baş gösterebilir
“Kuraklık, su kaynaklarının azalmasına neden olan en büyük tehditlerden biri” diyen Prof. Dr. Özkaya, su tasarrufu yapılmadığı takdirde meydana gelebilecek problemlerle ilgili ise şunları söyledi:
“İklim değişikliği, kuraklık olaylarının sıklığını ve şiddetini artırıyor. Su tasarrufu yapılmazsa, şu sıkıntılar kaçınılmaz hale gelebilir: Su kıtlığı, tarım üretimini düşürerek besin fiyatlarının artmasına ve besin güvensizliğine neden olabilir. Hidroelektrik santraller, suya bağımlıdır. Su kaynaklarının azalması, güç üretimini olumsuz etkileyebilir. Su kıtlığı, bilhassa kırılgan bölgelerde göçlere ve çatışmalara yol açabilir. Örneğin, Orta Doğu ve Afrika’da su kaynakları üzerindeki rekabet, bölgesel istikrarsızlığı artırıyor. Su kıtlığı, pak suya erişimi daha da zorlaştırarak salgın hastalıkların yayılmasına neden olabilir. COP29 Deklarasyonu, su tasarrufunun kıymetine dikkat çekerek, su kaynaklarının sürdürülebilir idaresi için entegre yaklaşımların benimsenmesini öneriyor.”
Su tasarrufu, bireylerden hükümetlere kadar herkesin sorumluluğunda
Hükümetlerden bireylere kadar herkesin su tasarrufu konusunda yapması gerekenlerin olduğunu belirten Özkaya “Su tasarrufu, bireylerden hükümetlere kadar herkesin sorumluluğundadır” diyerek sürdürülebilirlik için alınması gereken acil kıymetleri anlattı:
“Hükümetler, şirketler, bireyler herkes bu hususta uğraş göstermelidir. Hükümetler; Entegre Su Kaynakları İdaresi (IWRM) üzere su kaynaklarının sürdürülebilir idaresi için entegre yaklaşımlar benimsemeli. Sulak alanların restore edilmesi, yağmur suyu hasadı üzere tabiat temelli tahlilleri (NbS) desteklemeli. Kuraklık ve sel üzere suyla ilgili afetlere karşı erken ikaz sistemleri geliştirmeli. Su kirliliğini önlemek için su kalitesi izleme sistemleri kurulmalı. Şirketler, üretim süreçlerinde su kullanımını azaltacak teknolojilere yatırım yapmalı. Atık suların arıtılarak tekrar kullanılması teşvik edilmeli. Tarım bölümünde damla sulama üzere su tasarrufu sağlayan usuller yaygınlaştırılmalı. Bireyler de aldıkları tedbirlerle su tasarrufuna katkı sunabilir. Örneğin, konutlarda su tasarruflu musluklar, duş başlıkları ve tuvaletler kullanılmalı. Suyun kıymeti konusunda farkındalık artırılmalı, israf önlenmeli. Bahçe sulama üzere muhtaçlıklar için yağmur suyu kullanılmalı. Kentsel dönüşüm uygulamalarında yaygınlaştırılmalı.”
Teknolojinin sunduğu tahlillerden de yararlanılabilir
Su tasarrufu için teknolojinin sunduğu tahlillerden de yararlanılabileceğine dikkat çeken Özkaya, COP29 Deklarasyonu ve UNDP 2020 raporu datalarını aktardı:
“COP29 Deklarasyonu, suyun iklim değişikliğiyle çabada merkezi bir role sahip olduğunu vurgulayarak, global su güvenliği için somut adımlar atılmasını hedefliyor. Deklarasyon, su kaynaklarının korunması, suyla ilgili afetlerin önlenmesi ve su tasarrufunun teşvik edilmesi için milletlerarası iş birliğini güçlendirmeyi amaçlıyor. Ayrıyeten, Bakü Su Diyaloğu üzere platformlarla suyla ilgili iklim hareketinin sürekliliğini sağlamayı hedefliyor. UNDP’nin 2020 İnsani Gelişme Raporu, insanın tabiat üzerindeki hakimiyetinin ekolojik dengeyi nasıl tehdit ettiğini açıkça ortaya koyuyor. Raporda, “doğal kaynakların kendini yenileme kapasitesini aşan tüketim alışkanlıklarımız, gezegenin hudutlarını zorluyor” sözü, su krizinin boyutlarını anlamak için çarpıcı bir ikaz niteliğinde. Yeni bir fırsat olarak, yapay zekâ (AI), makine öğrenmesi (ML) ve büyük bilgi (big data) üzere yenilikçi teknolojilerin, su idaresine entegrasyonu fırsat oluşturabilir. Özellikle su kayıp-kaçaklarının azaltılması, su kalitesinin izlenmesi ve kuraklık idaresi üzere alanlarda bu teknolojiler, daha verimli ve sürdürülebilir tahlillerin önünü açabilir. Lakin, teknolojinin sunduğu tahlillerin yanı sıra, derin öğrenme modelleri üzere AI sistemlerinin eğitimi sırasında kullanılan büyük bilgi merkezlerinin soğutma gereksinimi, su kaynakları üzerinde yeni bir baskı oluşturuyor! Örneğin, bir AI modelinin eğitimi sırasında önemli miktarlarda su tüketilebiliyor. Bu durum, teknolojinin sunduğu fırsatlar kadar, sorumlu kullanımının da ne kadar kritik olduğunu bir sefer daha hatırlatıyor. Suyun geleceği hem tabiatla uyumlu siyasetler hem de teknolojinin akla yatkın entegrasyonuyla şekillenecek. Unutmayalım: Su, yalnızca bir kaynak değil, hayatın ta kendisidir.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı