Ayvalık Belediyesi, Ayvalık Kent Kurulu ve Ayvalık Giritliler Derneği tarafından mübadelenin 102. Yıldönümünde Cunda (Alibey) Adası’nda günün anısına merasim düzenlendi. Merasimde Ayvalık Giritliler Derneği Mübadele Korosu hem Türkçe ve hem Yunanca müzikler seslendirdi. Merasim, mübadillerin Cunda’ya birinci adım attıkları noktada gerçekleştirildi.
Mübadelenin 102. Yılının anısına; Ayvalık Belediye Başkanı Mesut Ergin ve Ayvalık Giritliler Derneği Kurucu Başkanı Coşkun Tunçmen ve iştirakçiler tarafından denize çelenk bırakıldı. Ayvalık Belediye Başkanı Mesut Ergin törende yaptığı konuşmada; geçmişe dönüp bakıldığında ve tarihin yaprakları çevrildiğinde yaşanmış, bugün bile ders alınan acı ve tatlı olayların bulunduğunu söyledi. Yaşanmış olayların bazen, geride büyük yaralar ve derin izler bıraktığını vurgulayan Lider Mesut Ergin konuşmasına şöyle devam etti:
“O gün imzalanan mukavelenin 1. Maddesi´nde “Türk topraklarında yerleşmiş Rum Ortodoks dininden Türk uyrukları ile, Yunan topraklarında yerleşmiş Müslüman dininden Yunan uyruklarının, 1 Mayıs 1923 tarihinden başlayarak, zarurî mübadelesine girişilecektir. Bu kimselerden hiçbiri, Türk Hükümetinin müsaadesi olmadıkça Türkiye´ye, ya da Yunan Hükümeti´nin müsaadesi olmadıkça Yunanistan´a dönerek orada yerleşemeyecektir.” Yazıyordu. Mübadele kontratı imzalandığında İstanbul’da oturan Rumlar ile Batı Trakya’da yaşayan Müslümanlar kapsam dışı bırakıldı. Bu mübadele kontratı mucibince Türkiye’den Yunanistan’a 1 milyon 200 bin Rum, Yunanistan’dan Türkiye’ye ise 400 bin Türk göç etmiştir. Zorunlu mübadeleden Ayvalık da direkt etkilenmiştir. Ayvalık’taki Rumlar Midilli Adası ve Atina’ya göç ettirilmiş, Girit ve Midilli Adalarındaki Türkler ise Ayvalık’a yerleştirilmiştir. En değerli sorun konuşulan lisandı. Anadolu Rumlarını anadili Türkçeydi. Yunanistan´da yaşayan birçok Türk´ün anadili ise Rumcaydı. Rumlar Türkçe, Türkler ise Rumca konuşuyor; bir türlü anlaşamıyorlardı. Yerli Yunan halkı, Anadolu´dan gelen Rumlara “Siz ne biçim Rumsunuz! Elenika bilmiyorsunuz! Siz Rum değil, Türk tohumusunuz!” diyerek aşağılıyordu. Tıpkı aşağılamayı, Mübadele ile Anadolu´ya gelen mübadiller yaşadı. Tek söz Türkçe bilmeyen mübadil Türklere yerli Türk halkı: “Siz ne biçim Türksünüz? Tek söz Türkçe bilmiyorsunuz. Siz Yunan tohumusunuz!” diyerek aşağıladı, ezdi, horladı. Türklerle mübadiller uzun yıllar birbirlerinden kız alıp vermedi. Bütün bu aşağılama, horlama ve ortak bir lisanı konuşamama Rum ve Türk mübadilleri çökertti.”
Türk ve Rum mübadil insanların, bırakıp geldikleri konutları, yurtları gidip görmelerinin 50 yıl mühletle yasaklandığını hatırlatan Lider Mesut Ergin, kapıların fakat 1974 yılında açılabildiğine değindi. Bu tarihten sonra, Anadolu Rumlarının otobüslerle, otomobillerle, turist kafileleriyle 1920´lerde terk ettikleri yurtlarını, topraklarını, konutlarını görmeye gittiklerini belirten Lider Ergin, “Müslüman mübadillerden birçok insan, tıpkı halde 1974 sonrası Yunanistan´a gitti, cetlerinin yurtlarını görüp geldi. Lakin binlerce Türk ve Rum mübadil zorla koparıldıkları topraklarını bir daha göremeden ömürden kopup gittiler. Tabi ki Mübadele´nin Türkiye ve Yunanistan´a tesirleri de çok değerliydi. Türkiye´de 1923 hudutları içinde yaşayan nüfus 1915´de yaklaşık 16 milyonken, 1927´de 13.5 milyona düşmüştür. Toplam nüfustaki bu azalma, sadece sayısal bir düşüş değildi. Müslüman olmayan bu beşerler, o devir Türkiye’sinin eğitilmiş üretim gücünün, sanayi ve ticaretin belkemiği idi. Rumların ve başka azınlıkların gidişi, ekonomik, toplumsal, kültürel yaşamada büyük olumsuz gelişmelere yol açtı. Yarattığı boşluk uzun yıllar kapatılamadı. Bu yıkımlar, acılar içinde, Rum ve Müslüman-Türk mübadil halk, “ya kırk gün, ya kırk yıl sonra döneriz!” diye diye yeni ömürlerini kurmaya başladı. Mübadele öncesi herkesin taşınmaz malları özel komiteler tarafından sayıldı. Resmi kayıtlara geçti. Mübadeleyle mecburi yer değiştiren herkes geride bıraktığı, kayda geçmiş mallarının karşılığını alacaktı. Lakin bu karar hiç işlemedi. Zira Türkiye Hükümeti “Adiyen İskan” denilen bir kanun çıkararak, Yunanistan´dan gelen her mübadili eşit kabul ederek hane ve kişi başına mal verdi. Yunan hükümeti de misal uygulamayla mal dağıttı. Hem Türkiye´de, hem de Yunanistan´da mübadillerin topluma ahengini zorlaştıran olaylar yaşanıyordu” diye konuştu.
102 yıl evvel yaşanan makus anıların artık belleklerden silindiğini söz eden Lider Mesut Ergin, Türkiye ve Yunanistan halklarının aslında dost ve kardeş olduklarını 1999 yılında meydana gelen Marmara ve Atina zelzeleleri sonrasında birbirlerinin yardımlarına koşarak gösterdiklerini söyledi.
Türk ve Yunan halklarının, yöneticiler tarafından yıllardır karşılıklı olarak sürdürülen düşmanlık siyasetlerini barışçı bir yola döndürmek için seslerini yükselttiklerini vurgulayan Lider Ergin konuşmasını şu sözlerle sonlandırdı:
“Türkiye ile Yunanistan ortasındaki barışçı alakalar Büyük Mübadele´nin 102. yılında gelişiyor. Gerek Türkiye´deki, gerek Yunanistan´daki sürgün ve mübadil insanların çocukları dünün büyük acısını bugünün barışçı kültürüne dönüştürüyor. Yüz yıllarca yaşadığın topraklardan koparılmak, yeni bir nizama, yeni bir ülkeye ve yeni bir topluma alışmaya kaynaşmaya çalışarak sahiden güç bir süreç yaşamış her iki ülkenin insanları da. Onun için, Ulu Başkan Mustafa Kemal Atatürk’ün dediği üzere ‘‘yurtta barış dünyada barış’’ olsun ki insanlık bir daha bu türlü acı tecrübeler yaşamasın.”
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı